Η βιομηχανία της οργής: Πώς τα κεφάλαια εκμεταλλεύονται τον θυμό μας

Το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης επέλεξε ως λέξη της χρονιάς το "rage-bait", τα δολώματα της οργής που ρίχνουν στους εργαζόμενους οι πλατφόρμες των μεγαλοκεφαλαίων. Μια νέα μορφή εκμετάλλευσης που μετατρέπει την απογοήτευση του λαού σε κέρδη για τις ψηφιακές αυτοκρατορίες.

Ο μηχανισμός της ψηφιακής χειραγώγησης

Δεν είναι τυχαίο που σε εποχές κρίσης αναδύεται αυτό το φαινόμενο. Όπως εξηγεί ο Κώστας Καρπούζης, επίκουρος καθηγητής του Παντείου, "υπάρχουν δυνάμεις που επενδύουν στην οργή για να συσπειρώσουν τον απογοητευμένο κόσμο". Στην Ελλάδα, η περίοδος των μνημονίων και της πανδημίας πολλαπλασίασε το εμπρηστικό περιεχόμενο στα κοινωνικά δίκτυα.

Το "rage-bait" είναι "διχαστικό, προσβλητικό ή εμφανώς λάθος περιεχόμενο με σκοπό την πρόκληση", όπως το ορίζει ο ακαδημαϊκός. Όσο πιο εξωφρενικό και ενοχλητικό είναι, τόσο πιο εύκολα "τσιμπάει" ο χρήστης, παράγοντας κίνηση και άρα κέρδη για τους ιδιοκτήτες των πλατφορμών.

Η βιομηχανία του ψεύδους

Η "Καθημερινή" επικοινώνησε με συντάκτη που δραστηριοποιείται στον σχεδιασμό τέτοιων σελίδων. Η μεθοδολογία βασίζεται στη γνώση του SEO και σε τίτλους με λέξεις όπως "Σοκ" και "Φρίκη". Στις πολιτικές αναρτήσεις χρησιμοποιούνται φράσεις όπως "Δήλωση-πρόκληση" ή "Δημοσκόπηση που ανατρέπει τα πάντα".

Συχνά αυτές οι σελίδες "μεταπωλούνται" για την εξυπηρέτηση συγκεκριμένων ατζεντών. Ο τίτλος αλλάζει, τα λάικ μένουν. Γι' αυτό απορούμε: "Μα, πότε την ακολούθησα;". Η πολιτική σκοπιμότητα, όπως επισημαίνει ο Καρπούζης, δεν είναι καθόλου άσχετη με τη "βιομηχανία" του rage-bait.

Η ακροδεξιά κυριαρχία στον ψηφιακό χώρο

Ο στιχουργός Νίκος Μωραΐτης, που συχνά βρίσκεται στο επίκεντρο ψηφιακών θυελλών, παρατηρεί με πικρία: "Η Χρυσή Αυγή νίκησε στα σόσιαλ μίντια. Από την άκρα Δεξιά μέχρι την άκρα Αριστερά κυριαρχεί η φρασεολογία της". Εκτιμά ότι σε αυτή τη μετατόπιση έπαιξε ρόλο τόσο η Ομάδα Αλήθειας όσο και η εσωτερική σύγκρουση στον ΣΥΡΙΖΑ το 2023.

Η Ιωάννα Βώβου, αναπληρώτρια καθηγήτρια του Παντείου, εντοπίζει τάσεις συντηρητικής στροφής στη διαδικτυακή οργή, με έμφαση σε έμφυλα ζητήματα. Η ανδρόσφαιρα αποτελεί εκδήλωση ενός εσωτερικευμένου ανδρικού θυμού κόντρα στη "woke ατζέντα".

Η αντίσταση στον ψηφιακό καπιταλισμό

Τα στοιχεία του Digital News Report του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης για το 2025 αποκαλύπτουν ότι η Ελλάδα είναι μία από τις δύο χώρες όπου μεγαλύτερο ποσοστό ερωτωμένων θεωρεί ότι αφαιρείται περισσότερο περιεχόμενο απ' όσο θα έπρεπε από τα ΜΚΔ.

Αυτό αντικατοπτρίζει τη διαδεδομένη πεποίθηση στην Ελλάδα ότι η αλήθεια αποκρύπτεται είτε από τα παραδοσιακά μέσα είτε από τις πλατφόρμες των κολοσσών της Σίλικον Βάλεϊ. Οι Έλληνες που δυσανασχετούν είναι πιο πιθανό να είναι νέοι, άνδρες και να αυτοτοποθετούνται στα άκρα του πολιτικού φάσματος.

Η ψευδαίσθηση της φωνής

Παρά τη φαινομενική "δημοκρατικότητα" των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Όπως παρατηρεί ο Καρπούζης, "μιλάμε πια για δίκτυα διανομής περιεχομένου. Πέφτουμε συνέχεια σε αναρτήσεις που δεν είναι από φίλους, αλλά από δημιουργούς περιεχομένου".

Ως προς τα φίλτρα, "ειδικά στο Χ εξαρτιόμαστε εν πολλοίς από το πώς θα ξυπνήσει ο Μασκ", σημειώνει σκωπτικά, ενώ το τι θα πει αλήθεια στις πλατφόρμες αυτές "γκριζάρει".

Η Βώβου εντοπίζει την κρίσιμη αντίφαση: ενώ οι χρήστες νιώθουν ότι "δεν φιμώνονται" και έχουν "χώρο να τα βάλουν με τις ελίτ", στην πραγματικότητα εξέχοντα μέλη των ελίτ ελέγχουν αυτές τις πλατφόρμες.

Το μεγαλύτερο δόλωμα παραμένει αυτή η αίσθηση "ορατότητας", η αίσθηση ότι "έχεις φωνή", μέσα σε έναν κόσμο πραγματικής απογοήτευσης και οργής. Μια οργή που τα κεφάλαια έμαθαν να εκμεταλλεύονται, μετατρέποντάς την σε εμπόρευμα.